KOLONOSKOPIA

Co to takiego?

Badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego za pomocą endoskopu – przyrządu pozwalającego na obejrzenie wnętrza jelita grubego. W przypadku tego badania endoskop nazywany jest kolonoskopem (colon – „okrężnica”, skopia – „patrzę”). Giętki aparat wprowadzany jest pod kontrolą wzroku przez odbyt, wolno przesuwany do przodu przez odbytnicę, a następnie wzdłuż całej okrężnicy aż do kątnicy. Zazwyczaj istnieje również możliwość zaintubowania zastawki Bauhina i oceny końcowego odcinka jelita krętego.

Metoda

We współcześnie stosowanym nowoczesnym sprzęcie na końcu giętkiego, elastycznego aparatu umieszczona jest mikrokamera o szerokim kącie widzenia, która rejestruje kolorowy obraz, przesyłany następnie do procesora i cyfrowo przetwarzany. Uzyskany obraz jest wyświetlany na monitorze wysokiej rozdzielczości (HD). Obraz w postaci zdjęć cyfrowych może być zapisany na nośniku cyfrowym (pendrive lub płyta CD). W razie potrzeby przez kanał biopsyjny gastroskopu wprowadza się narzędzia endoskopowe pozwalające na pobranie materiału do badania (histopatologicznego lub mikrobiologicznego). Wnętrze przewodu pokarmowego nie ma unerwienia czuciowego – stąd moment pobierania materiału nie jest odczuwany przez chorego, umiarkowanie wydłuża badanie i nie wpływa na jego bezpieczeństwo.

Cel badania

diagnostyczny
terapeutyczny (zabiegowy)
profilaktyczny

Wskazania do wykonania kolonoskopii diagnostycznej

krwawienie do przewodu pokarmowego
niewyjaśniona niedokrwistość
podejrzenie raka jelita grubego
przewlekła biegunka o niejasnej etiologii
nieswoiste zapalenia jelita grubego – diagnostyka i nadzór
badania skryningowe (przesiewowe) w celu wykrycia polipów i wczesnego raka

Jakie objawy powinny skłaniać do wykonania kolonoskopii?

krew w stolcu lub krew utajona w kale
niezamierzona utrata masy ciała
uporczywe lub nieefektywne parcie na stolec albo bezwiedne oddawanie stolca
bóle w dolnej części brzucha
przewlekłe zaparcie
przewlekła biegunka
trwała zmiana kształtu stolca (wąski stolec – „ołówkowaty”)

Wskazania do wykonania kolonoskopii zabiegowej

tamowanie krwawień (techniki iniekcyjne, klipsowanie, techniki termiczne- APC (argon)
usuwanie polipów (polipektomia) lub zmian płaskich (mukozektomia)
usuwanie ciał obcych
poszerzanie zwężeń łagodnych i nowotworowych

Kolonoskopia diagnostyczna

Badanie ma na celu ocenę struktury powierzchni błony śluzowej jelita grubego. W trakcie badania w momencie stwierdzeniu obecności zmiany chorobowej istnieje możliwość pobrania kleszczykami biopsyjnymi materiału do badania histopatologicznego, który po wykonaniu odpowiedniej obróbki (utrwalenie i barwienie) jest dalej poddany badaniu pod mikroskopem przez lekarza specjalistę – patomorfologa/histopatologa. Bardzo często, zwłaszcza osób po 50 roku życia, w trakcie kolonoskopii stwierdza się obecność polipów.

Polipy jelita grubego

Polip oznacza każde uniesienie tkanek ponad powierzchnię błony śluzowej. W jelicie grubym wyróżniamy polipy nowotworowe i nienowotworowe. Mogą być pojedyncze lub mnogie. Najczęstszym typem polipów u dorosłych są polipy nowotworowe (gruczolaki). Prawdopodobieństwo przemiany rakowej zależy od typu (cewkowy, cewkowo-kosmkowy, kosmkowy, ząbkowany) oraz wielkości gruczolaka. Małe gruczolaki złośliwieją rzadko, natomiast wśród polipów o średnicy ponad 2 cm ok. 40% ma utkanie raka. Określenie typu polipa należy do histopatologa (badanie pod mikroskopem).

Gruczolaki jelita grubego mogą pojawić się w każdym wieku, ale wyraźny wzrost zapadalności dotyczy osób po 30 roku życia. Najczęstsze umiejscowienie – w odbytnicy i esicy.

Objawy

Małe polipy – bezobjawowe.
Większe polipy – głównym objawem może być jawne krwawienie (zwłaszcza przy lokalizacji polipa w dystalnym odcinku jelita grubego), rzadziej niedokrwistość, parcie na stolec, domieszka czystego lub krwistego śluzu w kale.
Duże guczolaki kosmkowe esicy i odbytnicy (w trakcie badania widoczne jako rozległe przysadziste polipy) mogą wywoływać obfitą biegunkę o dużej zawartości elektrolitów, prowadząc do poważnych zaburzeń elektrolitowych (niedobór potasu).
Największe znaczenie w diagnostyce polipów ma badanie kolonoskopowe.

Leczenie

Lekarz wykonujący badanie, korzystając z zaawansowanej techniki obrazowania (np. NBI), wielokrotnie jest w stanie ocenić charakter polipów na podstawie ich wyglądu zewnętrznego. Stwierdzenie obecności polipa gruczołowego jelita grubego oraz polipa o niejednoznacznych makroskopowo charakterze jest wskazaniem do jego usunięcia, a następnie poddaniem uzyskanego materiału ocenie histopatologicznej. Najczęściej usunięcie miejscowe polipa (polipektomia endoskopowa) możliwe jest przy pomocy pętli diatermicznej lub kleszczyków wprowadzanych do światła jelita przez kanał biopsyjny kolonoskopu. Endoskopowe usuwanie polipów jest zabiegiem bezbolesnym. Możliwość usunięcia polipa ograniczona jest jego wielkością i morfologią, doświadczeniem zespołu personelu (lekarza i pielęgniarki) i wyposażeniem pracowni endoskopowej.

Profilaktyka raka jelita grubego – badania przesiewowe

Kolonoskopia odgrywa kluczową rolę w profilaktyce, rozpoznawaniu i nadzorze pooperacyjnym raka jelita grubego. Cel profilaktyczny jest realizowany poprzez badania skryningowe, czyli badania przesiewowe (wykonywane w populacji osób zdrowych, bez objawów chorobowych), których główną rolą jest ograniczenie umieralności z powodu nowotworów jelita grubego. Cel ten można osiągnąć przez wykrywanie raka we wczesnych stadiach poddających się leczeniu oraz przez wykrywanie i usuwanie (eradykację) gruczolaków, które są stanem przedrakowym.

Kolonoskopia ma największą czułość i swoistość w rozpoznawaniu zmian przednowotworowych i nowotworów jelita grubego.

Kto wykonuje kolonoskopię?

Kolonoskopię powinien wykonywać wykwalifikowany personel (lekarz posiadający odpowiednie uprawnienia przy asyście pielęgniarki endoskopowej). Niezwykle ważnym czynnikiem wpływającym na jakość i bezpieczeństwo wykonywanego badania jest odpowiednio długi staż pracy lekarzy i pielęgniarek w zakresie endoskopii gastroenterologicznej, przebyte szkolenia w ośrodkach referencyjnych oraz liczba wykonanych wcześniej zabiegów diagnostycznych oraz terapeutycznych.

Znieczulenie (sedacja)

W celu zwiększenia komfortu badania można zastosować następujące rodzaje znieczulenia:

minimalna (płytka) sedacja
głębsza sedacja z analgezją (analgosedacja)
pełne znieczulenie (prowadzone wyłącznie przez lekarza anestezjologa) z monitorowaniem podstawowych parametrów fizjologicznych (tętno, oddech, ciśnienie tętnicze, saturacja, ekg)

Przebieg badania kolonoskopowego

Kolonoskopia jest zazwyczaj dość dobrze tolerowana przez pacjenta, badaniu może jednak towarzyszyć uczucie rozpierania, wzdęcia, czasem ból w jamie brzusznej. W trakcie badania pacjent leży początkowo na lewym boku, później lekarz poleca zmianę pozycji na wznak. Lekarz wykonujący badanie endoskopowe powoli, pod kontrolą wzroku wprowadza kolonoskop do jelita. Dociera do końcowego odcinka jelita grubego (kątnicy) i zazwyczaj również do jelita krętego. Zarówno wprowadzając, jak i wycofując endoskop ocenia dokładnie wygląd śluzówki oraz odchylenia od stanu prawidłowego. Czas trwania badania jest różny w zależności od jakości przygotowania jelita do badania, warunków anatomicznych, reakcji pacjenta oraz stwierdzanych zmian. Przeciętnie badanie diagnostyczne trwa od 15 do 30 minut, natomiast kolonoskopia terapeutyczna (w zależności od rodzaju wykonywanego zabiegu) może trwać wielokrotnie dłużej.